İşin uzmanı çoğu tarihçiler, sosyologlar ‘’tarihi egemenler yazar’’ diyor. Son derece haklı yerinde ve bilinmeyen, göz ardı edilen bir cümledir bu. Binli yıllardan sonra Anadolu’ya önce Selçuklu, daha sonra Osmanlı egemen oldu, dolayısı ile her egemen kendi tarihini yazdı. Batı da, Doğu da tüm ulus devletler bunu böyle yapıyorlar. Anadolu’nun bilinen tarihi ise en son Cumhuriyetin kurucu kadrosunun o dönemdeki algı ve düşüncesi etrafında şekillendi.
Bu dönemden sonra yazılan tarihlere de baktığımızda çok şeyin o egemen algıya göre yazıldığını görürüz. Örneğin Danişmendliler, İlhanlılar, Safeviler, Akkoyunlular, Eratnalılar, Karakoyunlular, Mengücekler, Çobanlılar, Hacıemirliler, Karamanlılar, Aydınoğulları, Karesiler ve daha birçok beylik, yazılmıştır ama az buçuk bir şeyleri irdelemek isteyenin eline hiçbir bilgi vermeyecek kadar eksik ve yanlı, üstü örtülü yazılmıştır. Kökleşmiş egemen zihniyetin bir türlü hesabına gelmediği için, tarihi yazılmayan, ya da eksik ve yanlı yazılan, talihsiz, öteki görülmüş topluluklardan birisi de Karamanlılardır.
Sadece Antalya çevresine baktığınızda Karaman adını taşıyan çok sayıda yerleşim yeri, kabile adı, değişik coğrafi terim, anıtsal tarihi kalıntı, şu, bu görürsünüz. Bu kadar çok iz bırakan topluluk adına ise hiçbir kütüphanede doyurucu bir kaynak bulamazsınız. Birçok topluluk, inanç gurubu gibi Karamanlılar da; Selçuklularca Osmanlılarca ve Cumhuriyet döneminde de sürekli ‘’öteki’’ görülmüşler. Bunun nedeni Anadolu’ya taşıdıkları Hristiyanlık olsa gerektir. Bu görülmeyiş, ya da yazılmayışta kabullenilmiş tarih sentezi kaynaklı mı? Soru çok. Maalesef bunları yaratan tüm zamanlarda değişmeyen hakim zihniyettir.
Bu algının benzeri ise Batı’da İslamofobi, Türkofobi olarak karşımıza çıkmaktadır. Her iki kalıp düşünce de, kitaplardan öğrendiğimiz evrensel değerlerle çakışmaktadırlar.
Kimi tarihçilere göre Salur, Afşar kimine göre bir dönem İran’da egemenlik kurmuş olan Kaçar boyuna ait olan Karamanlılar, 12. Yy. da Azerbaycan’dan Moğollar’ca Anadolu’ya sürülmüşler. Anadolu’da da önceki inançları Ortodoks Hristiyanlığı yaşamışlardır. Karamanlıların bir bölüğünün 12. Yüzyılda Maveraünnehr çevresinde yaşadıkları bilinmektedir. Karamanlıların bir kesimi Anadolu’da Babai başkaldırısına destek olmuşlardır.
Kısaca söylemek gerekir ise, Anadolu’da Türkçe konuşan ve başka dil bilmeyen Ortodoks’lara ‘’Karamanlı’’ deniyordu. Avram Galanti de Ortodoks’ların Türkçeden başka dil bilmediklerinden dini eserlerini Yunan yazısıyla, Türkçe yazarlar, ayinlerini Türkçe yaparlardı. …… Hristiyan oldukları için kendilerini Rum’lara yakın gören, fakat dilleri, isimleri, adetleri ile Türk idiler. Kendilerini şöyle ifade ediyorlardı:
‘’Kerçi Rum isek de rumca pilmez, turkce söyleriz.
Ne turkçe yazar okuruz ne de rumca söyleriz.
Oyle bir mahludı hattı tarikatımız vardır
Hurufumuz Yunanice, Turkce meram eyleriz.’’
(Eröz,1983:31,42,)
O dönem bilinen ilk liderleri Nure Sofi’dir. 14. Yüzyılda yazılan Baba İshak Horasani Menakıpnamesine göre, Osmanlı tarihinin ilk yıllarında, önemli bir yeri olan Edebali gibi o da Hacı Bektaş maiyetindedir.
Tarih neredeyse bütün zamanlarda hemen her ülkede egemenlerin isteklerine göre şekillenmiştir. O dönem Anadolu’da yazılan bir tarihe göre Karamanlılar; oduncu, çerçi veya eşkıyadırlar. Onlar ile ilgili bu tür sözler edilmesine sebep Karamanoğullarının atası Nure Sofi’nin Şii bir renge sahip olup; Selçuklu’ya başkaldıran Türkmenlerin lideri ve Baba İlyas yanlısı olmasıdır (Golden,2006:420).
Sivas hakimi Hacı Bahadır’a göre, bu Oğuz tabakası yani Karamanlılar; 1226-1227 yıllarında Şirvan’dan Anadolu’ya gelmiş, Ermenek Kamışlı çevresini yurt tutmuşlardır. ‘’Karamanoğulları Tarihi’’ yazarı Tahsin Ünal’a göre ise Karamanoğulları Salur boyundandır. Gerçekte ise Karamanlıların Avşar mı Salur mu oldukları sorusu netlik kazanmamıştır.
Karamanlıların adı, Irak’ta kurulmuş olan Celayirliler içinde de geçmektedir.
Şah İsmail’in kurduğu Safevi Devletinin ordu teşkilatında, sık sık Karamanlıların şeflerinin ismine rastlanması büyük bir desteğin ifadesidir. O dönem Avşarlar Safeviler’e büyük sevgi duyuyorlardı ve Safeviler etrafında toplanmışlardı. Yavuz Selim’in Anadolu’da katlettiği 40.000 kişinin çoğunun Avşar olduğu sanılmaktadır.
Babailer ile birlikte Anadolu’ya geldiği de söylenen Karamanoğlu lideri Nure Sofi’nin üç oğlu olduğu söylenir. Oğlu Karaman’ı yerine bey ettikten sonra, kendisi Baba İlyas’a biat edip Sufi olmuştur. Yani o Karamanlı kabilesinin artık hem şeyhi hem şahıdır. Baba İlyas’ın da İçel Halifesidir. Diğer oğlu Oğuz Alaiye’de, üçüncü oğlu Timurhan Şam’da idi. Bunlardan ayrı ayrı sülaleler türemiştir.
Selçukluların Baba İlyas’ı katletmesinden sonra; Babai Şeyhi olarak, gazaya çıkıp, müritleriyle birlikte Ereğli ve Silifke’ye taarruz etmiştir. Babai isyanı bastırıldıktan sonra, Muhlis Baba ile birlikte, yeniden Ermenek’e dönmüş, Karamanlıların başına geçmiştir. Salur boyundan olan Karaman Oymağı’nın adını da oğluna vermiştir. Bu şekilde hem kabilesinin adını yaşatmış hem de oğlunun şahsında kabilesini sembolize etmiştir. Karamanlılar ilk dönemlerinde Selçuklunun Ermenilerden aldığı bu topraklarda hayvancılık, koyunculuk, odunculuk, kömürcülük, tahtacılık, kerestecilik gibi işleri yapmışlardır.
Karamanlıların atası Nure Sofi’nin etrafında; Aleviler, Ahiler, Batıniler, Bektaşiler, Kalenderiler ve Nakşiler yer alıyordu. Karadağ’daki Hodul Baba, Karaman’daki Mesci Baba, Çakırdağı’ndaki Derviş Ahmet Baba, Yellibel’deki, Ziyam Baba, Bulgar Dağı’ndaki Bulgar Baba, Bulgar Bozoğlan Baba, İbrala’daki İsmail Hacı Baba, Morcalı’daki Kız Baba Karamanlı atası Nure Sofi’nin ve evlatlarının etrafında bu inançtan toplulukların günümüze kalan hatıralarıdır.
Nure Sofi’nin mezarı, Mut’a bağlı Sinanlı’nın Değirmenlik yaylasındadır. Oğlu Karaman Bey, Gölhisar-Güzelhisar’da zehirlenerek öldürüldüğünde ailesi Yerköprü’de idi. Onu Ermenek civarına Balgason köyüne getirip defnettiler (Ünal,1957:17-73),
Ondan olacak, yörede yaşayan Tahtacılar daha yakın zamana kadar her yıl Balkusan yaylasına çıkıp, Nure Sofi’nin oğlu Karaman Bey’in mezarını ziyaret ederlermiş (Noyan,2001: 4/48).
‘’Karaman Şehnamesi’’ adlı esere göre ‘’Ne olursan ol gel!’’ diyen engin insan Mevlana Celaledddin’i Rumi, defalarca Karaman beylerini ziyaret etmiştir. Yine Karaman Şehnamesine göre, günümüzde Bolkar diye bilinen Bulgar Dağı çevresi, Bulgar boyları ile doludur. Ve Karamanlıların Bulgar Türkleri ile yakın ilişkileri vardır (Tatarlı,1997:145-163).
Karamanoğullarından olan Alanya beyleri 1300-1312 yılları arası beylik yapan Mahmut Bey ardılıdırlar (Gürün,1984:459).
Anadolu’da iken Ortodoks Hristiyan oldukları için hor görülen, dışlanıp sürülen de Avrupa’da Türk kimliği taşıdığı için ezilen, sadece Türkçe konuşan Ortodokslar da bu Karamanlılardır (Mısırlıoğlu,2006:17-18).
Bundan mıdır acaba tarihin Karamanlı suskunluğu? Yoksa liderleri Nure Sofi’nin Alevi lideri Baba İlyas’ın halifesi yani yardımcısı olmasından mıdır? Ya da Karamanlı Baba İshak Kefersuti’nin Babai başkaldırısının gerçek lideri olmasından mıdır?
Karamanlıların tarihinin neden üstünkörü geçildiğini tarihleri yazanlar biliyor. Alaiye Beyi Hüsameddin Mahmud ve oğlu Kaygusuz Abdal’ın Karamanlı torunu olduğu için mi Alanya Gülefşen’de Karamanlı’ya ait hiçbir tarihi değer korunmuyor. Bilinmesi gereken çok şey neden, niçin, niye gizleniyor? Yeryüzünün en güzel ülkesinde, çıtası yükselmiş bir demokrasiyle tanışamayacak mıyız? Laiklik hep hukuk kitaplarının arasına hapsolmuş olarak mı kalacak? Kısaca da olsa Karamanlıların geçmişlerini yazarak bir şeyler anlatabildik mi bilmem? Bir gün bir bilge Karamanlı çıkar bunları yeniden ve tüm detayı ile yazar da insanlar gerçek geçmişleri ile yüzleşirler mi bilemem?
Aşağı yukarı Karamanlı’ya biçilen tarihi kılıf bu. Ancak soyu sopu, inancı kültürü ile ilgili son söz kimseye düşmez. O hak elbette ki Karamanlı’nın.
KAYNAK
- ERÖZ, Mehmet; Hıristiyanlaşan Türkler, Türk kültürünü Araştırma Enstirüsü,Ank.1983
- GOLDEN, Peter B. ; Türk Halkları Tarihine Giriş, Karam Y. Çorum 2006
- GÜRÜN, Kamuran; Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, Bilgi Y. Ank. 1984
- MISIRLIOĞLU, Ahmet; Karaman Tarihi ve Kültürü Bir Zamanlar Karaman, Karaman 2006
- NOYAN, Bedri; Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Ardıç Y. Ank. 2001
- TATARLI, İbrahim; Ön Asya’da XI ve XVI. Yüzyıllarda Bulgar Boyları ve Beylikleri,
- Onların Anadolu Selçukluları İmparatorluğu ve Karaman Beyliği ile İlişkileri,
- Tarih Boyunca Türk Bilgi Şöleni, Karaman 13 Mayıs 1997, Karaman 1997
- ÜNAL, Tahsin; Karamanoğulları Tarihi, 1.Fasikül, Yıldız Matbaacılık, Ank. 1957
