16 Temmuz
Anadolu’da sabırla kirmen döndüren kadınlar, Danimarka’da ayakla pedallı rokke başında geçirilen uzun kış akşamlarını hatırlatıyor. İplik eğirme, iki kültürde de emeğin, üretimin ve dayanışmanın ortak simgesi.
Yün, Ellerimizden Geçerek İpe Dönüşüyor
Yüzyıllar boyunca kadınların el emeğiyle yünden ip üretmesi, hem günlük yaşamın hem de kültürel mirasın temel taşlarından biri olmuştur. Türkiye’nin Anadolu coğrafyasında kullanılan kirmen ile Danimarka’daki geleneksel rokke (spinning wheel), bu emeğin iki farklı coğrafyada aldığı biçimi gözler önüne seriyor.
Anadolu’da Kirmenle Eğirme Geleneği
Türkiye’de yün eğirme denince akla ilk gelen aletlerden biri kirmendir. Genellikle ahşaptan yapılan bu basit ama işlevsel alet, taşınabilirliği ve sessizliğiyle öne çıkar. Kadınlar yünlerini koltuk altına alarak kirmeni yere serbestçe sarkıtır, ardından parmaklarıyla döndürerek ipliği oluştururlar.
Kirmenle ip eğirme:
- Sessiz, sabırlı ve ritmik bir iştir.
- Çoğu zaman sözlü kültürle iç içedir; eğirme sırasında kadınlar türkü söyler, masal anlatır ya da komşuyla sohbet eder.
- Anadolu’da kirmen eğirmek, kadın olgunluğunun, üretkenliğin ve sabrın bir göstergesi sayılmıştır.
Danimarka’da Rokke ile Yün Eğirme
Danimarka’da ise geleneksel yün eğirme aleti rokke, yani pedallı eğirme çarkıdır. Avrupa’da Orta Çağ’dan itibaren yaygınlaşan bu araç, Danimarka kırsalında özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda her evin köşesinde yer alırdı.
Rokke ile eğirme:
- Ayakla çevrilen pedal sayesinde iki el serbest kalır ve iş daha hızlı ilerler.
- Kalın yünlerden ince dantel ipliğine kadar farklı türde ipler üretilebilir.
- Danimarkalı kadınlar kış aylarında rokkenin başında saatler geçirir, sıcak çayın ya da gløg’ün eşliğinde ipliklerini örmeye hazırlanırlardı.
Ortak Noktalar ve Farklılıklar
| Özellik | Türkiye (Kirmen) | Danimarka (Rokke) |
| Aletin adı | Kirmen | Rokke (spinning wheel) |
| Kullanım biçimi | Elde döndürülür | Ayakla pedal çevrilir |
| Taşınabilirlik | Taşınabilir | Sabit (mobilya gibi) |
| Kullanıcı profili | Genellikle köy kadınları | Kırsal ev kadınları |
| Kültürel bağlam | Sözlü gelenekle iç içe | El sanatları & ev üretimi |
| Ses | Sessiz | Hafif pedal sesi |
Zamandan Zamana: El Sanatları Kayıt Altında
Bugün ne Anadolu’nun kirmeni ne de Danimarka’nın rokkesi günlük yaşamda çok sık kullanılmasa da her iki ülkede de bu gelenek yaşatılmaya çalışılıyor.
- Türkiye’de etnografya müzelerinde ve bazı köy festivallerinde kirmen eğirme gösterileri düzenleniyor.
- Danimarka’da ise folk müzelerinde rokke hâlâ sergileniyor ve bazı kadın atölyelerinde eğirme kursları veriliyor.
İplikten Bir Kültürel Köprü
Kirmen ve rokke, yalnızca ip üretmekle kalmaz; bir dönemin yaşam biçimini, sabrını, üretimini ve kadın emeğini temsil eder. İki farklı iklim, iki farklı toplum… ama aynı evrensel hareket: yünü eğirmek, ipi sarıp saklamak ve sonra onu bir giysiye, bir örtüye, bir anıya dönüştürmek.
