Kopenhag, 10 Ağustos
1. “Biz” Söyleminin Kökenleri: Liderlik, Kimlik ve Toplum Üzerine Bir Anlayış
Modern siyasal tarih, liderlerin kullandığı söylemlerin toplumların yönelimini, duygularını ve kolektif kimliklerini ne denli etkilediğini defalarca göstermiştir. Özellikle kriz dönemlerinde veya devletin kurucu anlarında liderlerin “ben” merkezli değil, “biz” merkezli bir dil kullanması; halkla duygudaşlık kurmayı, meşruiyet üretmeyi ve ortak bir geleceğe yönelik kolektif vizyon yaratmayı mümkün kılar. Bu bağlamda, kapsayıcı liderliğin en önemli dayanağı olan “biz” söylemi, yalnızca bir hitabet biçimi değil, aynı zamanda bir siyasal etkileşim, psikolojik aidiyet ve kültürel temsil biçimi olarak ele alınmalıdır. “Biz” dili; toplumda dışlayıcı, ötekileştirici ve çatışmacı ayrımları azaltarak bütünleştirici bir çerçeve sunar.
Kapsayıcı liderlik anlayışının söylem, davranış ve örgütlenme biçimleriyle ulus-devlet inşası üzerindeki etkisini anlamak ve Atatürk örneği üzerinden bu süreci disiplinlerarası bir bakışla analiz etmektir. Antropoloji, sosyoloji, siyaset bilimi, psikoloji ve felsefe gibi alanlar, liderin söylem gücünün yalnızca ideolojik değil, aynı zamanda kültürel, tarihsel ve psikolojik bağlamlarla nasıl şekillendiğini anlamada bize çok yönlü araçlar sunar. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde Mustafa Kemal Atatürk’ün kullandığı “biz” merkezli dil; halkı sadece siyasi bir özneye değil, aynı zamanda ortak bir kimliğe sahip yurttaşlar topluluğuna dönüştürmüştür. Bu dönüşüm, sadece bir rejim değişikliği değil, aynı zamanda bir kolektif benlik inşasıdır.
Atatürk’ün liderliğinde olduğu gibi, “ben değil biz” anlayışıyla kurulan her söylem; bir halkı sadece yönetmekle kalmaz, onu tarihsel olarak birleştirir, dönüştürür ve kurar.
1.1 “Ben”den “Biz”e: Kapsayıcı Liderlik Anlayışının Temelleri
21. yüzyılın küresel siyasi yapıları, liderlik anlayışlarının hem söylemsel hem de yapısal olarak dönüşüm geçirdiği bir döneme tanıklık etmektedir. Bu dönüşüm, bireysel karizma ve “lider kültü”nün ön plana çıktığı otoriter liderlik modellerinden, daha kapsayıcı, çoğulcu ve katılımcı liderlik biçimlerine doğru bir yönelimi de beraberinde getirmiştir. Özellikle Türkiye gibi tarihsel olarak merkeziyetçi devlet yapısı ve karizmatik liderlerle örülü bir siyasal geçmişe sahip ülkelerde, kapsayıcı liderlik anlayışının yeniden tanımlanması büyük önem arz etmektedir. “Ben değil biz”, “ben değil partimiz”, “ben değil hepimiz” gibi söylemler; siyasal birliğin yeniden tesisinde, toplumsal uyumun sağlanmasında ve bir ulus-devletin psikolojik bütünlüğünün kurulmasında kilit rol oynamaktadır.
Türkiye özelinde düşünüldüğünde, Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde gerçekleştirilen Cumhuriyet devrimi, sadece bir siyasi rejim değişikliği değil, aynı zamanda toplumsal dönüşüm, kültürel reform ve ulusal bilinç inşası süreci olarak da değerlendirilmelidir. Atatürk’ün kullandığı kapsayıcı dil, kurumsal yapılanma tercihleri ve eylem pratikleri, bugün dahi Türkiye’nin siyasal ve toplumsal mimarisinde güçlü bir referans noktası oluşturmaktadır. Bu bağlamda, onun liderliğini yalnızca tarihsel bir figür olarak değil, aynı zamanda kapsayıcı söylem ve eylem modeli olarak da yeniden analiz etmek gerekmektedir.
1.2 Türkiye Örneği ve Atatürk’ün Başarısının Anahtarı
Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliği, klasik karizmatik liderlik tanımlarının ötesine geçen, dönüştürücü (transformational) liderlik modeli olarak nitelendirilmektedir. Weberyen karizma kavramının ötesinde, Atatürk’ün liderliği halkın güvenini kazanan, onları eğiten, dönüştüren ve motive eden bir yapıya sahiptir. Bu nedenle, onun başarısını yalnızca karizmatik özelliğine değil, kurumsal akla dayalı yönetim anlayışına, kapsayıcı politikalarına ve geleceğe yönelik vizyonuna bağlamak daha isabetli olacaktır.
Atatürk’ün başarı anahtarlarından biri, söylem ve eylem tutarlılığıdır. “Yurtta sulh, cihanda sulh” gibi ilkeler sadece dış politikayı değil, iç barışı da inşa eden birer stratejik mesajdır. O, milleti farklı etnik, mezhebi veya sınıfsal kimliklere göre ayrıştırmak yerine, tüm bireyleri eşit yurttaşlık temelinde bir araya getirmeye çalışmıştır. Bu çaba, onun “biz” söylemini sadece retorik bir araç olarak değil, toplumsal birlik üretme stratejisi olarak kullandığını gösterir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş süreci, bir yandan askeri bir zafer olarak değerlendirilse de, asıl zafer toplumsal dönüşümün başarılmasıdır. Latin harflerinin kabulünden kadınlara seçme hakkının verilmesine, eğitim reformundan laikliğe geçişe kadar birçok reformun ardında kapsayıcı ve dönüştürücü bir söylem vardır. Atatürk’ün milleti örgütleme başarısı, bir ideolojik baskıdan değil, ortak bir vizyon etrafında birleştirici bir dil geliştirmesinden kaynaklanmaktadır. O, toplumun farklı katmanlarına hitap edebilen ve her bireyin kendini “milletin bir parçası” olarak hissetmesini sağlayan bir lider olmuştur.
2. TEORİK ARKA PLAN
2.1 Felsefi ve Siyasi Teorik Yaklaşım
Toplum sözleşmesi düşüncesi, liderlik ve yurttaşlık kavramlarının felsefi kökenlerini anlamada önemli bir temel sunar. Thomas Hobbes, John Locke ve Jean-Jacques Rousseau gibi düşünürler, bireylerin ortak güvenlik ve düzen karşılığında özgürlüklerinin bir kısmını devlete devrettiklerini savunurlar. Bu çerçevede liderlik, yalnızca bir otorite figürü değil, aynı zamanda kolektif iradeyi temsil eden bir aracı konumundadır. Rousseau’nun “genel irade” (volonté générale) kavramı, Atatürk’ün halkçılık ilkesi ile büyük ölçüde örtüşmektedir. Atatürk de, ulusun egemenliğini bireylerin haklarına saygı temelinde tanımlamış ve liderliği bu iradenin uygulayıcısı olarak konumlandırmıştır (Rousseau, 1762/2005).
Atatürk’ün siyasi söyleminde “Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir” ifadesi, özgür fikirli, sorgulayıcı ve düşünsel birey merkezli bir halk egemenliği anlayışını yansıtır. Bu ifade, yalnızca hukuki bir ilke değil, aynı zamanda siyasal eylem planının etik dayanağıdır. Bu perspektiften bakıldığında, Atatürk’ün liderliği, Max Weber’in “karizmatik otorite” tanımının ötesinde, kurumsallaşmış ve rasyonel bir siyasal düzenin kurucusu olarak görülmelidir (Weber, 1947). Liderin söylemi, halkı yalnızca etkilemek için değil, onlarla birlikte yeni bir siyasal özne yaratmak içindir. Bu, klasik “lider-destekçi” ilişkisinden ziyade, liderle halk arasında bilinçli bir sözleşme ilişkisini ortaya koyar.
Ayrıca, Atatürk’ün laiklik anlayışı, devletin din üzerindeki etkisini sınırlamakla kalmamış, aynı zamanda bireyin ahlaki ve siyasal özerkliğini de güçlendirmiştir. Bu durum, Immanuel Kant’ın “aydınlanma” tanımıyla doğrudan ilişkilendirilebilir. Kant’a göre bireyin kendi aklını kullanma cesareti göstermesi aydınlanmadır (Kant, 1784/2009). Atatürk’ün eğitim reformları, kadının kamusal alana çıkması ve hukuk düzeninin laikleşmesi gibi politikaları, bireyin kamusal rasyonaliteye katılımını artırmaya dönük rasyonel projelerdir. Böylece, liderliğin amacı yalnızca yönetmek değil, toplumu bilinçlendirmek, özgürleştirmek ve kurumsallaştırmaktır.
2.2 Kitle Psikolojisi ve Sosyal Psikolojik Temeller
Kitle psikolojisi, bireyin grup içindeki davranışsal dönüşümünü inceleyen bir disiplindir. Gustave Le Bon’un öncülüğünü yaptığı bu yaklaşım, liderin kalabalık üzerindeki etkisini anlamada temel bir çerçeve sunar. Le Bon’a göre birey, kalabalık içinde rasyonel düşünme yetisini kısmen kaybeder ve duygularla yönlendirilir (Le Bon, 1896). Bu çerçevede lider, grubun duygularını yönlendirebilen, ortak hedefler yaratabilen ve toplumsal birlik duygusunu inşa edebilen figür olarak tanımlanır. Atatürk, bu yönüyle sadece bir askeri komutan değil, aynı zamanda kolektif ruhu organize eden bir “psikolojik mimar” olarak öne çıkar.
Atatürk’ün Nutuk’taki söylemi, yalnızca geçmişin muhasebesini yapmakla kalmaz; aynı zamanda kitlelerin zihinsel haritasını yeniden kurar. “Millet” kavramını etnik veya mezhepsel aidiyetten çok ortak tarih, kader ve kültür üzerinden tanımlar. Bu tanım, grup kimliği inşasında sosyal psikoloji bağlamında Henri Tajfel’in “Sosyal Kimlik Teorisi” ile örtüşmektedir. Tajfel’e göre grup üyeliği, bireyin benlik algısını etkiler ve biz duygusu güçlendikçe grup içi dayanışma artar (Tajfel & Turner, 1986). Atatürk’ün söylemi, bireyleri ortak bir millet kimliği içinde yeniden konumlandırarak, psikolojik olarak bir “biz bilinci” üretmiştir.
Ayrıca Atatürk’ün liderlik tarzı, James MacGregor Burns’un “dönüştürücü liderlik” (transformational leadership) kuramıyla da örtüşür. Bu modele göre lider, takipçilerini yalnızca mevcut durumu korumaya değil, onları dönüştürmeye ve geliştirmeye yönlendirir (Burns, 1978). Atatürk, bu anlamda halkı pasif bir nesne olarak değil, reform süreçlerinin aktif öznesi olarak görmüştür. Onun liderliği, halkın eğitim düzeyini yükseltmek, haklarını öğretmek ve katılımcı yurttaşlık bilincini geliştirmek üzerine inşa edilmiştir. Bu yaklaşım, kitleleri korkuyla değil, umutla harekete geçiren kapsayıcı bir vizyonun yansımasıdır.
2.3 Söylem Teorisi ve Eleştirel Söylem Analizi
Siyasi liderlik söylemlerinin analizi için söylem kuramı vazgeçilmez bir teorik araçtır. Michel Foucault, söylemi yalnızca bir ifade biçimi değil, aynı zamanda bir “güç ilişkisi” olarak tanımlar. Söylem, toplumsal gerçekliği inşa eder; liderin ne söylediği değil, nasıl söylediği ve hangi anlam sistemini inşa ettiği önemlidir (Foucault, 1972). Atatürk’ün “Türk milleti” söylemi, yalnızca etnik değil; tarihsel, kültürel ve hukuki bir inşa sürecini içerir. Bu yönüyle, dil aracılığıyla bir ulus inşa etme sürecinin parçasıdır.
Reisigl ve Wodak’ın geliştirdiği Tarihsel Söylem Yaklaşımı, siyasi liderlerin tarihsel bağlamda kullandıkları söylemleri analiz etmede önemli bir yöntem sunar (Reisigl & Wodak, 2009). Bu yaklaşım, liderin dilinde kimlik inşası, ötekileştirme, meşruiyet üretimi ve duygusal mobilizasyon gibi unsurları analiz etmeyi mümkün kılar. Atatürk’ün söylemi, tarihsel olarak dağılmış bir imparatorluk toplumunu tekil bir kimlik etrafında yeniden birleştirmek üzere inşa edilmiştir. Bu söylemde “biz” kavramı, “onlar”a (dış güçler, işgalciler) karşı konumlandırılarak ulusal bir birlik yaratılmıştır.
Ayrıca Teun van Dijk’in eleştirel söylem çözümleme modeli de liderlerin kullandığı söylemin ideolojik boyutlarını açığa çıkarmada etkili olmuştur (van Dijk, 1993). Van Dijk’e göre liderin dil kullanımı, yalnızca bilgi aktarma değil, aynı zamanda güç ilişkilerinin yeniden üretildiği bir alandır. Atatürk’ün söylemi, halkı edilgen bir kitle olarak değil, özne olarak tanımlamış; böylece eşit yurttaşlık temelinde demokratik bir ulus-devlet vizyonu ortaya koymuştur. Bu vizyon, “biz”i tanımlarken ayrıştırmadan değil, birleştirmeden beslenen bir dil üzerinden kurulmuştur.
3. TÜRKİYE ÖRNEĞİ: ATATÜRK DÖNEMİ LİDERLİĞİN KURUMSALLAŞMASI
3.1 Söylemde Kapsayıcılık ve Ortak Kimlik İnşası
Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliği, söylem düzeyinde kapsayıcı bir yapı inşa etme stratejisine dayanır. Onun kullandığı dil, farklı etnik, mezhebi ve sosyal sınıflardan bireyleri aynı ulusal kimlik şemsiyesi altında toplamayı hedeflemiştir. “Ne mutlu Türküm diyene” ifadesi bu bağlamda, ırksal bir üst kimlikten çok, kültürel ve siyasal aidiyet vurgusu taşıyan kapsayıcı bir ifadedir. Bu söylem, farklılıkları bastırmadan, ortak bir yurttaşlık bilinci oluşturma çabası olarak okunmalıdır (Çiğdem, 2009).
Atatürk’ün hitabetinde sürekli olarak vurgulanan “millet” kavramı, Osmanlı’daki ümmetçi kimlikten modern, seküler bir ulus kimliğine geçişin göstergesidir. Bu söylemde millet, bireylerin doğuştan değil, siyasal tercihler ve ortak değerler etrafında inşa edilen bir birliktir. Bu yaklaşım, Benedict Anderson’ın “hayali cemaat” (imagined community) kavramı ile örtüşür; çünkü ulus, her bireyin birbirini tanımadığı ama ortak değerler üzerinden birlik hissettiği bir topluluktur (Anderson, 1983). Atatürk, söylemiyle bu hayali cemaatin sınırlarını çizen bir lider olmuştur.
Ayrıca Atatürk’ün söyleminde geçmişin idealize edilmesi yerine, geleceğe dönük bir hedefleme öne çıkar. “Muassır medeniyetler seviyesine ulaşmak” hedefi, sadece kalkınmacı bir vizyon değil, aynı zamanda kolektif bir ulusal idealdir. Bu ideal, toplumun tüm kesimlerini ortak bir hedefe yönlendirme işlevi görmüş ve toplumsal enerjiyi birleştirici bir etkide bulunmuştur. Bu yönüyle söylem, yalnızca toplumsal gerçekliği tanımlamakla kalmaz; aynı zamanda onu yönlendiren, mobilize eden bir güç haline gelmiştir.
3.2 Kurumsallaşmada Katılımcı Vizyon: Meclis ve Anayasa
Atatürk’ün liderliğinde Türkiye Cumhuriyeti, bireysel karizmadan ziyade kurumsal yapıların ön planda olduğu bir siyasal düzen kurmaya çalışmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) açılması, liderliğin halk iradesine dayanması gerektiği yönündeki temel anlayışın ürünüdür. TBMM’nin kuruluşu, saltanatın ve hilafetin reddedilerek halkın doğrudan temsilinin esas alındığı bir modelin başlangıcı olmuştur. Bu model, halk egemenliğine dayalı anayasal bir yapı kurma hedefinin açık bir göstergesidir.
1921 ve 1924 Anayasaları, ulusal egemenliği temel alan bir siyasal yapı tasarımı sunar. Özellikle 1924 Anayasası ile birlikte yurttaşlık temelinde tanımlanan bir ulus kimliği yasal güvence altına alınmış, bireyler arasında din, mezhep ve etnik köken farkı gözetilmeksizin eşitlik ilkesi benimsenmiştir. Bu yaklaşım, anayasanın yalnızca bir hukuk belgesi değil, aynı zamanda toplumsal birlik sözleşmesi olma işlevi taşıdığını gösterir. Böylece “biz” söylemi, hukuki zemine de taşınmış ve kurumsallaşmıştır.
Meclis odaklı yönetim modeli, liderin iradesinin değil, milletin iradesinin esas alınması gerektiği yönündeki ilkeli duruşun ifadesidir. Atatürk’ün ısrarla Meclis kararlarını öne çıkarması, bu kurumsal yapıların meşruiyet üretme işlevine duyduğu saygıyı gösterir. Bu tavır, Weber’in “rasyonel-legal otorite” kavramı çerçevesinde değerlendirilebilir. Liderin otoritesi, kişisel karizmasından değil, kurumların halk adına karar alma yetkisine sahip olmasından kaynaklanmaktadır.
3.3 Eğitim, Hukuk ve Toplumsal Devrimlerle Toplumu Dönüştürme
Atatürk’ün devrim politikaları, liderliğin yalnızca siyasi bir pozisyon değil, aynı zamanda toplumsal dönüşüm aracı olduğuna işaret eder. Özellikle eğitim devrimi, halkı aydınlatma ve bireyin akılcı düşünmesini sağlama işleviyle ön plana çıkar. 1928’de Latin alfabesine geçilmesi, sadece teknik bir değişiklik değil, aynı zamanda halkın modern dünyayla bütünleşmesini sağlayacak bir zihinsel sıçrama olarak planlanmıştır. Eğitim alanındaki bu devrimler, bireyin bilgiye erişimini artırarak, kolektif aklın gelişmesini hedeflemiştir (Kandiyoti, 1997).
Hukuk devrimleri ise Osmanlı’daki şer’i sistemin yerine laik ve eşitlikçi bir hukuk düzeni inşa etmeyi amaçlamıştır. Türk Medeni Kanunu’nun 1926’da kabulü, bireylerin hak ve özgürlüklerini güvence altına alan bir yapının oluşumuna öncülük etmiştir. Kadın hakları, miras hukuku ve medeni nikah gibi alanlarda yapılan devrimler, toplumun en temel yapı taşı olan aileden başlayarak, toplumsal yapının dönüştürülmesini hedeflemiştir. Bu devrimler, bireyin devlete değil, haklarına ve aklına dayalı bir düzenin yurttaşı olmasını sağlamıştır.
Toplumsal devrimlerin başarısı, liderliğin yalnızca emir verici değil, toplumun gelişim sürecine öncülük edici rolünü de yansıtır. Atatürk’ün liderliği, bireyi edilgen bir nesne olmaktan çıkararak, aktif ve katılımcı bir özneye dönüştürmeyi hedeflemiştir. Bu bağlamda, liderlik bir yönlendirme değil, bir bilinç inşası sürecidir. Bu bilinç, bireyleri yalnızca yönetilmek için değil, birlikte yönetmek için mobilize eden bir yapıdır. Kapsayıcı liderlik anlayışı burada toplumsal dönüşümle bütünleşerek süreklilik kazanır.
4. GÜNÜMÜZ İÇİN DERSLER: KAPSAYICI LİDERLİK, ULUS-DEVLET VE DEMOKRASİ
4.1 Güncel Siyasal Bağlamda “Biz” Söyleminin Önemi
Günümüz siyasetinde liderlerin kullandığı dil, toplumsal kutuplaşma ve ayrışmanın yönünü belirlemede büyük rol oynamaktadır. “Ben” merkezli, otoriter, kişiselleştirilmiş siyaset anlayışları; kamuoyunu yalnızca manipüle etmeye değil, aynı zamanda toplumsal psikolojiyi kırılgan hale getirmeye hizmet etmektedir. Oysa Atatürk’ün liderlik modeli, bu anlayışa karşı kolektif akla, birlikte düşünmeye ve ortak hedeflere dayanan bir söylem geliştirerek kitle psikolojisini birleştirici yönde şekillendirmiştir. Günümüzde bu tür bir söylem, toplumsal barış ve ortak yaşam kültürünün yeniden inşasında büyük önem taşımaktadır.
Siyasi söylemin kapsayıcı olması, sadece toplumsal ahlak açısından değil, aynı zamanda devletin meşruiyet temeli açısından da kritiktir. Günümüz çok kimlikli ve çok kültürlü toplumlarında, liderin dili; dışlayıcı değil, birleştirici, kapsayıcı ve bütünleştirici olmalıdır. Lider, sadece kendi destekçilerini değil, tüm vatandaşları temsil ettiğini unutmamalı; söyleminde ortak değerleri, müşterek çıkarları ve birlikte yaşama iradesini yansıtmalıdır. Bu anlamda “biz” söylemi, pragmatik bir araç değil; siyasal bir etik ve yönetişim tarzı haline gelmelidir.
Bugünün koşullarında Atatürk’ün “millet” anlayışı da yeniden yorumlanmaya muhtaçtır. Bu anlayış, sadece bir kimliğin inşası değil, bir ahlaki birliktelik tahayyülüdür. Ulus-devletin geleceği, sadece teknik yönetişim yapılarında değil; yurttaşlık duygusu ve toplumsal aidiyetin güçlendirilmesinde yatmaktadır. Liderin görevi, bu duyguyu yapay biçimde inşa etmek değil; toplumsal zeminini hazırlamak, kurumsal ve kültürel yapılarla desteklemektir. Bu bağlamda, Atatürk’ün liderlik tarzı günümüz demokrasi krizlerine karşı tarihsel bir reçete sunmaktadır.
4.2 Sosyal Hukuk Devleti ve Kapsayıcı Yönetişim
Modern demokratik devletin temel taşı, yalnızca oy verme hakkı değil; eşitlik, sosyal adalet ve temel hakların güvencede olduğu bir “sosyal hukuk devleti” yapısının varlığıdır. Bu bağlamda Atatürk’ün kalkınmacı ve halkçı yaklaşımı, günümüz neoliberal piyasacı yönetişim anlayışlarının yeniden sorgulanmasını gerekli kılmaktadır. Kapsayıcı liderlik, sosyal devletin yalnızca bir “refah sağlayıcı” değil, aynı zamanda “sosyal adalet üreticisi” olmasını da kapsamalıdır. Bu, ekonomik değil, aynı zamanda etik ve siyasal bir sorumluluktur.
Sosyal hukuk devleti, bireyin yalnızca özgür olmasını değil, aynı zamanda bu özgürlüğü kullanabilecek sosyoekonomik şartlara sahip olmasını da zorunlu kılar. Günümüzde gelir eşitsizlikleri, eğitimde fırsat dengesizlikleri ve işsizlik gibi sorunlar, devletin kapsayıcı işlevlerini aşındırmakta, toplumun alt gruplarında dışlanmışlık duygusunu artırmaktadır. Bu bağlamda, liderin dili kadar uyguladığı politikaların da birleştirici ve eşitleyici olması gerekir. Atatürk’ün eğitim ve sosyal reformları, sadece bireyi değil, toplumu birlikte dönüştürmeyi hedeflediği için sosyal devletin temellerini atan örneklerdir.
Bugünün liderlerinin “biz” söylemini retorikten çıkarıp, yönetişim ilkelerine dönüştürebilmesi için kamusal alanda şeffaflık, hesap verebilirlik ve katılımcılık esas olmalıdır. Yalnızca söylem değil, uygulama düzeyinde de kapsayıcılık sağlanmalı; karar alma mekanizmaları halkla birlikte işlemelidir. Yerel yönetimlerden merkezi yapılara kadar tüm kurumlarda temsil, eşitlik ve adalet ilkeleriyle şekillenen bir liderlik pratiği, yalnızca teknik değil, ahlaki bir gereklilik olarak görülmelidir.
4.3 Küreselleşme, Kimlik Siyaseti ve Yeni Liderlik Modelleri
21. yüzyılda küreselleşme, dijitalleşme ve göç gibi olgular, klasik ulus-devlet yapısını yeniden tanımlamaya zorlamıştır. Bu yeni çağda, liderlik artık yalnızca ulusal sınırlar içindeki kitlelere değil, çok katmanlı kimlik yapılarına hitap etmelidir. Kimlik siyaseti ve kutuplaşma, toplumu parçalama potansiyeli taşırken, bu riskleri dengeleyecek bir “kapsayıcı liderlik” anlayışı, demokratik sürekliliğin anahtarıdır. Atatürk’ün çok katmanlı bir liderlik biçimiyle hem geleneksel yapıyı yıkması hem de modern bir kimlik yaratması, bugünün liderleri için öğretici bir örnektir.
Küresel dünyada liderlerin karşı karşıya olduğu zorluklar, yalnızca iç siyasal krizlerle değil, aynı zamanda dış etkilerle de şekillenmektedir. Bu bağlamda liderin söyleminde ve eyleminde tutarlılık, etik ilkelere bağlılık ve halkla empati kurma becerisi belirleyici olmaktadır. Yeni liderlik modelleri, halkı yalnızca yönetme değil, birlikte üretme, birlikte karar alma ve birlikte yaşamaya ikna etme kapasitesiyle değerlendirilmektedir. Bu yönüyle Atatürk’ün halkı özneleştiren liderliği, çağdaş liderlik teorileriyle örtüşen bir tarihsel prototip sunmaktadır.
Bugün kapsayıcı liderliğin inşası, sadece bireysel karizmaya dayalı değil; örgütlü toplum, güçlü kurumlar ve etik temelli yönetişimle mümkündür. Dijital çağda bilgi hızla yayılırken, yalan bilgi, manipülasyon ve popülizm gibi unsurlar da siyasal ortamı kırılganlaştırmaktadır. Bu nedenle liderin söyleminde rasyonalite, şeffaflık ve umut veren bir gelecek tahayyülü her zamankinden daha önemlidir. Atatürk’ün tarihsel örneği, bu niteliklerin yalnızca mümkün değil, gerekli olduğunu da kanıtlamaktadır.
5. BEN YERİNE BİZ SÖYLEMİNİN ÖNEMİ: MİTİNGLERDE VE MEDYADA SÖYLEM DİLİ VE ATATÜRK’ÜN POZİTİF LİDERLİK ÖRNEĞİ
5.1 Kitle Önünde Söylem: Liderin Dili ve Toplumsal Ruh Hali
Siyasi liderlerin kullandığı dil, yalnızca bireysel kanaatlerini değil, aynı zamanda kitlesel psikolojiyi biçimlendirme gücüne sahiptir. Özellikle mitinglerde kalabalıklara hitap eden liderlerin tercih ettiği ifadeler, toplumun yön duygusunu, aidiyet hissini ve ortak umutlarını belirleme kapasitesine sahiptir. “Ben yaptım”, “ben çözerim”, “ben bilirim” gibi bireysel vurgular, halk ile lider arasında hiyerarşik bir ilişki inşa ederken; “biz başaracağız”, “birlikte çözeceğiz”, “hep beraber güçlüyüz” gibi ifadeler, kolektif bir bilinç ve ortak mücadele ruhu uyandırır. Bu anlamda dil, sadece bir iletişim aracı değil, aynı zamanda siyasal bir inşa sürecidir.
Kitle psikolojisi açısından değerlendirildiğinde, dışlayıcı, suçlayıcı veya tehditkar bir dil; kısa vadeli politik kutuplaşmayı tetiklerken, uzun vadede toplumsal parçalanmayı besler. Oysa umut veren, birleştirici ve kapsayıcı bir söylem, bireylerin içsel güvenliğini artırır, siyasal katılımı teşvik eder ve liderliğe duyulan güveni yükseltir. Bu durum, yalnızca seçmen davranışı açısından değil, demokrasinin kalitesi ve siyasal kültürün olgunluğu açısından da belirleyici bir rol oynar.
Özellikle kriz dönemlerinde, liderlerin kullandığı kelimeler ve üslup, toplumun travmalarla başa çıkma kapasitesini doğrudan etkiler. Liderin soğukkanlı, çözüm odaklı ve birlik mesajı veren bir tutum sergilemesi, panik ve güvensizlik yerine dayanışma ve direnci yükseltir. Bu bağlamda, siyasi mitinglerin yalnızca propaganda aracı değil, toplumsal moral kaynağı olduğu hatırlanmalı; liderlerin konuşmaları, halkın psikolojik sağlığını da gözetecek sorumlulukla tasarlanmalıdır.
5.2 Medya Alanında Söylem Etiği ve Liderin Görsel Temsili
Modern demokrasilerde medya, yalnızca bilgi üretme değil, aynı zamanda duygu üretme işlevi de görmektedir. Liderlerin basın açıklamaları, televizyon röportajları, sosyal medya paylaşımları; doğrudan halkın zihinsel ve duygusal dünyasına etki eder. Medyada öfke, suçlama, ayrıştırma ve yalan bilgiyle şekillenen bir söylem dili; sadece politik kutuplaşmayı değil, kamusal alanın sağlığını da zedeler. Bu nedenle liderlerin medya görünürlüğünde pozitif, dengeli, şeffaf ve umut aşılayan bir üslup benimsemesi, siyasal sorumluluğun parçası haline gelmelidir.
Liderin beden dili, sesi, mimikleri ve kelime seçimi, sadece siyasal mesajı değil, topluma duyduğu saygıyı ve niyeti de iletir. Konuşmalarında halkı küçümseyen, muhalefeti aşağılayan veya toplumsal grupları tehdit eden söylemler, liderin meşruiyetini değil, yalnızca korkuya dayalı geçici bir hâkimiyeti ifade eder. Oysa güven inşa eden lider, açık, yapıcı ve eleştiriye açık bir duruş sergiler; farklı fikirleri bastırmak yerine çoğulculuğu besler.
Sosyal medyanın yaygınlaştığı günümüzde liderin her cümlesi anında milyonlara ulaşmakta, dijital etkileşim yoluyla çoğaltılmakta ve yeniden yorumlanmaktadır. Bu nedenle liderlik yalnızca fiziksel kürsülerde değil, dijital mecralarda da etik, ölçülü ve kapsayıcı bir duruş gerektirir. Medyada yer alan “biz” temalı söylemler, aidiyet duygusunu kuvvetlendirirken; “ben” merkezli içerikler, kişiselleştirilmiş siyaset algısını derinleştirir. Bu fark, siyasal iklimin istikrarı açısından belirleyicidir.
5.3 Mustafa Kemal Atatürk: Pozitif, Kapsayıcı ve Devlet Kurucu Söylemin Örneği
Mustafa Kemal Atatürk, tarih boyunca liderliğin yalnızca krizleri yönetme değil; krizlerden umut üretme sanatı olduğunu kanıtlamış bir isimdir. Kurtuluş Savaşı sürecinde ve sonrasında halka verdiği mesajlar, yalnızca stratejik değil; aynı zamanda psikolojik olarak güçlendirici ve birleştirici özellik taşımaktadır. “Türk milleti zekidir; Türk milleti çalışkandır” gibi söylemler, halkı edilgen bir kitle değil, aktif bir özne olarak konumlandırmış; güven ve sorumluluk duygusunu aynı anda aşılamıştır. Bu yaklaşım, bireyin kendi tarihine ve geleceğine olan inancını yeniden inşa etmiştir.
Atatürk’ün hitabetinde kullandığı “biz” dili, yalnızca retorik bir tercih değil, felsefi bir duruştur. “Efendiler, yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz” cümlesindeki çoğul ifade, kararı tek başına değil, bir kolektif aklın ürünü olarak sunduğunu gösterir. Bu tutum, Weberyen anlamda karizmatik liderliği, rasyonel bir temsille birleştiren örnek bir yaklaşımdır. Atatürk, liderliği bir ayrıcalık değil, halk adına taşıdığı bir sorumluluk olarak görmüş ve bunu her söyleminde ifade etmiştir.
Ayrıca Atatürk’ün kriz anlarında sergilediği pozitif ve sabırlı duruş, liderin halk üzerindeki etkisini artıran temel unsurlardandır. Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde halkın umutsuzluğa kapıldığı bir dönemde bile, liderliğini korkuya değil, kararlılığa ve umuda dayandırmıştır. Konuşmalarında kin değil, tarih bilinci; nefret değil, görev duygusu ön plandadır. Bu yönüyle Mustafa Kemal, pozitif liderliğin yalnızca başarı için değil, ahlaki ve siyasal bütünlük için de gerekli olduğunu göstermiştir.
6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Liderlik, yalnızca yönetenin kim olduğu ile değil, nasıl yönettiği, neyi temsil ettiği ve hangi değerleri inşa ettiği ile anlam kazanır. Bu çalışmada, kapsayıcı liderlik anlayışının, yalnızca söylem düzeyinde bir tercih değil; toplumsal barış, demokratik istikrar ve devletin sürekliliği açısından temel bir ihtiyaç olduğu ortaya konmuştur. “Ben” değil “biz” temelli bir liderlik, bireyin değil, topluluğun menfaatini önceleyen; kısa vadeli iktidar kazanımlarını değil, uzun vadeli toplumsal gelişimi hedefleyen bir vizyondur. Atatürk’ün liderliği bu bağlamda sadece tarihsel bir başarı değil, evrensel ilkeler ışığında değerlendirilmesi gereken bir modeldir.
Antropolojik, sosyolojik, psikolojik ve siyasal bilimler perspektifinden ele alındığında; liderliğin bireysel karizmadan kurumsal kapsayıcılığa evrildiği görülmektedir. Bireylerin psikolojik olarak aidiyet hissettiği, kendini temsil edilmiş hissettiği ve geleceğe dair umut beslediği toplumlarda siyasal istikrar daha güçlü temellere oturur. Bu nedenle liderin dili, toplumsal bilinçaltını şekillendiren en güçlü araçlardan biridir. Atatürk’ün bu dili, halkı edilgen bir kitle olmaktan çıkarıp, ulusal bir özne haline getiren dönüştürücü güce sahiptir. Bu tarz liderlik, yalnızca karizma ile değil, ahlaki bütünlük, stratejik vizyon ve sosyal sorumlulukla mümkün olmuştur.
Bugünün liderleri için bu tarihsel örnekten çıkarılacak en büyük ders, yöneten ile yönetilen arasındaki ilişkiyi yeniden tanımlamaktır. Bu ilişki artık yukarıdan aşağıya bir emir-komuta hattı değil; karşılıklı saygıya, katılıma, şeffaflığa ve ortak akla dayanan bir yönetişim biçimi olmalıdır. Küresel krizlerin, kimlik çatışmalarının ve dijital manipülasyonların yoğunlaştığı bir çağda, “biz” söylemi; yalnızca iç barışı değil, küresel anlamda da karşılıklı anlayışı tesis edecek bir zemin sunabilir. Kapsayıcı liderlik, yalnızca bir tercih değil, gelecek yüzyılın siyasal ahlak normudur.
KAYNAKÇA
• Anderson, B. (1983). Imagined Communities. Verso.
• Arendt, H. (1958). The Human Condition. University of Chicago Press.
• Atatürk, M. K. (1927). Nutuk.
• Baykan, T. S. (2021). The Transformation of Turkish Political Leadership. Springer.
• Burns, J. M. (1978). Leadership. Harper & Row.
• Çiğdem, A. (2009). Kemalizm: Bir Modernleşme İdeolojisinin Tarihsel ve Toplumsal Kaynakları. İletişim Yayınları.
• Foucault, M. (1972). The Archaeology of Knowledge. Pantheon Books.
• Freud, S. (1921). Group Psychology and the Analysis of the Ego.
• Fromm, E. (1941). Escape from Freedom.
• Giddens, A. (1999). Runaway World.
• Goleman, D. (2006). Social Intelligence: The New Science of Human Relationships.
• Gökalp, Z. (1923). Türkçülüğün Esasları.
• Gülalp, H. (2005). “Kimlikler Siyaseti ve Türkiye”. Toplum ve Bilim, 104.
• Habermas, J. (1996). Between Facts and Norms.
• Kandiyoti, D. (1997). Gendering the Modern: On Missing Dimensions in the Study of Turkish Modernity.
• Kant, I. (1784/2009). Aydınlanma Nedir?. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kymlicka, W. (2001). Politics in the Vernacular: Nationalism, Multiculturalism and Citizenship. Oxford University Press.
• Le Bon, G. (1896). The Crowd: A Study of the Popular Mind.
• Mannheim, K. (1936). Ideology and Utopia.
• Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Harvard University Press.
• Reisigl, M., & Wodak, R. (2009). The Discourse-Historical Approach.
• Rousseau, J.-J. (1762/2005). Toplum Sözleşmesi.
• Tajfel, H., & Turner, J. C. (1986). “The Social Identity Theory of Intergroup Behavior.”
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları (1921, 1924). TBMM Arşivleri.
• Türkdoğan, O. (1997). Atatürk ve Sosyoloji.
• van Dijk, T. A. (1993). “Principles of Critical Discourse Analysis.” Discourse & Society.
• Weber, M. (1947). The Theory of Social and Economic Organization.
• Young, I. M. (2000). Inclusion and Democracy. Oxford University Press.
