26 Temmuz 2025
Zengezur Koridoru, 2020 Karabağ Savaşı sonrasında Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan ateşkes anlaşmasının 9. maddesi kapsamında, Azerbaycan ile Nahçıvan arasında bir kara bağlantısı kurulması amacıyla gündeme gelmiştir¹. Bu bağlantı, Güney Kafkasya’nın doğu-batı eksenli transit hattı üzerindeki en stratejik parçalardan biri haline gelmiştir. Ancak bu koridorun açılması yalnızca bölgesel bir lojistik meselesi değil; Türkiye’nin Türk dünyası ile entegrasyonu, Rusya’nın Güney Kafkasya’daki etkisi, İran’ın kuzey sınır güvenliği ve Çin’in Orta Asya projeleri gibi pek çok küresel aktörü ilgilendiren bir jeopolitik dosya haline gelmiştir².
2025 yılının Temmuz ayında ABD’nin Zengezur Koridoru üzerinden sunduğu teklif, bu meseleye yeni bir boyut kazandırmıştır. ABD adına görüşmeleri sürdüren özel temsilci Tom Barrack, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Syunik-Zengezur hattının yaklaşık 32 km’lik kısmının 100 yıllık süreyle özel Amerikan şirketlerine kiralanması yönünde bir teklif iletmiştir³. Bu teklif, hem Ermenistan kamuoyunda hem de bölgesel aktörlerde büyük tepkilere yol açmış, konunun sıradan bir ulaşım güzergâhı değil, adeta Güney Kafkasya’nın kontrolüne dair bir jeopolitik tahakküm meselesi olduğu netleşmiştir⁴.
ABD nin BOP valisi Thomas Barrack’ın ( Ankara Büyükelçisi) bu girişimi, Amerikan diplomasisinin klasik devlet görevlileri yerine özel sermaye ve diplomasi iç içe geçmiş aktörlerle çalıştığını göstermektedir. ABD’de Trump yönetiminin bu döneminde çeşitli diplomatik girişimlerde yer alan Barrack, bu teklifi yalnızca ticari değil, stratejik bir girişim olarak sunmuş; Ermenistan’ı bir tür “nötr geçiş ülkesi” haline getirip bölgede hem Türkiye hem de Azerbaycan etkisini frenlemeyi amaçlamıştır⁵.
ABD’nin bu önerisi kabul edilseydi, Washington’un Zengezur üzerinden İran’ın kuzeyini denetleyebileceği, Türk dünyası ile Türkiye arasındaki kara bağlantısını kontrol edebileceği ve Rusya’nın güney kanadına set çekebileceği bir model oluşacaktı⁶. Bu da klasik Büyük Ortadoğu Projesi (BOP)’nin Kafkasya’ya taşınmış yeni bir versiyonu anlamına gelir. Ermenistan Başbakanı Paşinyan her ne kadar kamuoyuna bu teklifin ciddiye alınmadığını açıklamış olsa da⁷, Ermeni diasporası içindeki bazı çevrelerin bu tür Batı merkezli hamlelere sıcak baktığı bilinmektedir⁸.
Ermenistan hükümeti ise bu teklife yönelik olarak oluşan haberlere resmî açıklama ile yanıt verdi ve şöyle dedi:
“Zengezur koridoru konusunda ABD ile herhangi bir anlaşma imzalanmamıştır. Bu tür teklifler masaya gelmiş olabilir, ancak ülkenin egemenliğini ilgilendiren böyle bir adımın atılması mümkün değildir.”
(Kaynak: Armenpress, Armenian Weekly, The Armenian Report – Temmuz 2025)
ABD’nin bu hamlesi karşısında Türkiye, Rusya, İran ve Çin’den oluşan Avrasya cephesi ise yeterince hızlı ve etkili bir tepki verememiştir. Türkiye, Karabağ zaferinden sonra koridorun açılması için diplomatik baskı kurmuş ancak süreç Ermenistan’ın itirazları nedeniyle ilerlememiştir⁹. Rusya, Ukrayna Savaşı’na yoğunlaştığı için Güney Kafkasya’daki gelişmelere geç müdahale etmiş, barış gücünün Karabağ’dan çekilmesiyle bölgede etkisini hızla kaybetmiştir¹⁰. İran ise kuzey sınırının tehdit altına girmesinden dolayı endişeli olmakla birlikte, ekonomik sorunlar nedeniyle bu sürece doğrudan müdahil olamamıştır¹¹. Çin ise “Bir Kuşak Bir Yol” projesi çerçevesinde bölgeyle ilgilenmekte ancak ABD’nin bu doğrudan hamlesine henüz stratejik bir cevap üretmemiştir¹².
Zengezur Koridoru’nun ABD kontrolüne geçmesi durumunda bölge dengesi dramatik biçimde değişecektir. Böyle bir senaryo, ABD’ye Güney Kafkasya’da sürekli bir fiziki varlık kazandıracak, Türkiye’nin Türk devletleriyle kurmak istediği doğrudan bağlantı kopacak, İran kuzeyden kuşatılmış olacak ve Rusya’nın Kafkasya’daki son etkili bağlantısı kesilecektir¹³. Bu nedenle Türkiye, Rusya, İran ve Çin’in ortak diplomatik ve ekonomik refleksler geliştirmesi gereklidir.
Bu reflekslerin başında diplomatik blokaj yer almalıdır. Türkiye ve İran, Ermenistan ile doğrudan görüşerek ABD kontrolünü engelleyecek hukuki ve siyasi açıklamalar yapmalı, Rusya ise bölgedeki askeri tatbikatlara ağırlık vererek caydırıcılığını artırmalıdır¹⁴. Çin ise bölgedeki yatırımlarını hızlandırarak bölge ülkelerine alternatif güvenlik ve ekonomik ortaklıklar sunmalıdır¹⁵.
Bu krizin temelinde yatan en büyük sorun, bölge ülkelerinin ortak hareket edememesi, ABD’nin ise bu boşluktan yararlanarak stratejik ve ekonomik bir “koridor kontrolü” projesini ortaya koymasıdır. Eğer bu sürece zamanında karşı çıkılmazsa, Zengezur hattı yalnızca bir geçiş yolu değil; Avrasya’nın yeniden şekilleneceği stratejik bir kırılma hattı olacaktır.
DİPNOTLAR
1. “2020 Nagorno-Karabakh Ceasefire Agreement”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/2020_Nagorno-Karabakh_ceasefire_agreement
2. Brzezinski, Zbigniew. The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. Basic Books, 1997.
3. “Tom Barrack Offers 100-Year Lease for Zangezur Corridor”, The Armenian Report, July 2025.
4. “Confusing and Contradictory Statements on Zangezur Road”, Armenian Weekly, 25 July 2025.
5. Middle East Eye, “US Envoy Tom Barrack Accused of Plotting Turkey’s Partition”, 2024.
6. “US Proposes Leasing Zangezur Corridor Amid Armenia-Azerbaijan Peace Talks”, Al Mayadeen, July 2025.
7. “Ermenistan Hükümeti: ABD’nin Zengezur Teklifi Ciddiye Alınmadı”, Armenpress, July 2025.
8. “Diaspora Ermenileri ve Paşinyan Gerilimi”, Asbarez Armenian News, June 2025.
9. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Zengezur Koridoru Hakkında Açıklama”, 2023.
10. Jamestown Foundation, “Russia’s Withdrawal from Nagorno-Karabakh and Strategic Implications”, March 2025.
11. “Iran Concerned over US-Armenia Transit Talks”, Mehr News, July 2025.
12. “China’s BRI and the Caspian Corridor: Strategic Overview”, Xinhua Analysis, 2024.
13. Mearsheimer, John. The Tragedy of Great Power Politics. W. W. Norton & Company, 2001.
14. “Turkey-Iran Statement Against Foreign Corridor Management”, Anadolu Ajansı, July 2025.
15. “China to Increase Investment in South Caucasus Transit Infrastructure”, Global Times, June 2025.
