Suriye’de 2011 yılında patlak veren iç savaş, yalnızca anlık bir halk hareketi olarak değerlendirilmemelidir. Arka planda, iklimsel, ekonomik, politik ve dış müdahalelerle şekillenen karmaşık yapısal sorunlar mevcuttur. 2006 ile 2010 yılları arasında yaşanan kuraklık, bu sorunların başında gelirken, aynı zamanda dış güçlerin ve onların işbirlikçilerinin de süreci tırmandırdığı görülmektedir.
1. Kuraklığın Coğrafi ve Ekonomik Boyutu
Suriye’nin kuzeydoğusu, özellikle Haseke ve Deyrizor vilayetleri, ülkenin tarımsal üretiminin büyük kısmını sağlayan kritik bölgeler arasındadır. Bu alanlar, özellikle buğday, mercimek gibi temel tarım ürünlerinin üretiminde ön plana çıkar ve bölgedeki kırsal ekonominin belkemiğini oluşturur. Ancak, 2006 yılından itibaren başlayan ve dört yıl boyunca devam eden ciddi kuraklık, bölgedeki tarımsal üretimi büyük ölçüde olumsuz etkilemiştir.[^1]
Kuraklık, yağış miktarının önemli ölçüde azalmasıyla ortaya çıkmış ve yağış oranları uzun dönem ortalamalarının %50’sine kadar düşmüştür. Bu durum, toprak nemini azaltmış, ürün verimliliğini düşürmüş ve çiftçilerin geçim kaynaklarını tehdit etmiştir. Tarımsal sulama kaynaklarının yetersizliği, kuraklığın etkilerini daha da şiddetlendirmiş ve bölgedeki tarımın sürdürülebilirliğini tehlikeye sokmuştur.[^2]
Bu çevresel kriz, ekonomik anlamda derin bir bunalıma yol açmış, küçük çiftçilerin üretimden çekilmesine neden olmuştur. FAO’nun verilerine göre yaklaşık 75.000 küçük çiftçi kuraklık nedeniyle tarımsal faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmıştır. Bu durum, kırsal ekonominin çöküşüne ve sosyal yapının zayıflamasına zemin hazırlamıştır.[^1]
2. Kırsaldan Kente Zorunlu Göç
Kuraklığın etkisiyle kırsal bölgelerde ekonomik yaşam giderek zorlaşmıştır. Toprağın verimsizleşmesi ve üretimin düşmesi, küçük çiftçilerin geçim kaynaklarını kaybetmesine neden olmuştur. Bu süreç, kırsal nüfusun önemli bir kısmının hayatını sürdürebilmek için kentlere göç etmesine yol açmıştır. Bu göç dalgası, özellikle Halep, Şam ve Humus gibi büyük şehirlerde hızlı nüfus artışına neden olmuştur.[^3]
Kentsel alanlarda yaşanan bu hızlı nüfus artışı, şehir altyapısının yetersiz kalmasına sebep olmuştur. Konut, sağlık ve eğitim gibi temel hizmetlerin talebi artarken, bu hizmetlerin sağlanmasında önemli aksaklıklar yaşanmıştır. Artan işsizlik oranları ve yoksulluk, şehirlerde sosyal sorunların derinleşmesine yol açmıştır.[^3]
Kırsal göçün tetiklediği bu kentleşme süreci, toplumsal gerilimleri artırmış ve sosyal adaletsizlik algısını güçlendirmiştir. Ekonomik kaynakların sınırlı olması ve artan nüfus, yerel yönetimlerin ve merkezi otoritenin üzerindeki baskıyı artırmış, bu da halkın devlete olan güvenini azaltmıştır.[^4]
3. Devletin Yetersiz Müdahalesi ve Güvensizlik
Suriye hükümetinin kuraklık krizine yanıtı yetersiz olmuştur. Özellikle kırsal alanlardaki Arap nüfusunun yaşadığı bölgelerde, tarımsal desteklerin azaltılması ve sübvansiyonların kaldırılması gibi politikalar, çiftçilerin ve köylülerin durumunu daha da kötüleştirmiştir. Su yönetimindeki başarısızlık, kırsal alanlardaki yaşam koşullarını daha da zorlaştırmıştır.[^5]
Devletin bu alandaki yetersizliği, kırsal kesimdeki toplulukların devlete olan güvenini zedelemiştir. Kırsalda yaşayan halk, kendilerine yönelik hizmet ve destek eksikliğini derin bir adaletsizlik olarak algılamış, rejime karşı duyulan hoşnutsuzluk artmıştır. Bu durum, toplumsal kutuplaşmayı artıran ve halk ile devlet arasındaki mesafeyi genişleten önemli bir faktör olmuştur.[^5]
Ayrıca, hükümetin kriz yönetiminde şeffaflık ve etkinlikten uzak davranması, vatandaşların yönetime dair beklentilerinin karşılanmamasına yol açmıştır. Bu bağlamda, devletin kurumlarına duyulan güvensizlik, ülke genelinde siyasi ve sosyal istikrarsızlığın önemli nedenlerinden biri haline gelmiştir.[^6]
4. Emperyalist Müdahale ve İşbirlikçilerin Rolü
Suriye’deki yapısal kırılganlıkların üzerine, bölgesel ve küresel güçlerin müdahalesi, ülkeyi daha da karmaşık ve istikrarsız bir hale getirmiştir. Emperyalist aktörlerin Suriye’deki mevcut sosyal ve ekonomik sorunları tırmandırmak için çeşitli stratejiler uyguladığı görülmektedir. Bu müdahaleler, doğrudan ya da dolaylı olarak çatışma ortamının oluşmasına katkı sağlamıştır.[^7]
Bu dış müdahaleler, bölgedeki siyasi dengeleri bozmuş, yerel işbirlikçilerin desteklenmesiyle ülkenin iç dinamiklerini zayıflatmıştır. Emperyalist güçlerin farklı çıkar çatışmaları, Suriye toplumundaki ayrışmaları derinleştirmiş ve toplumsal kutuplaşmayı hızlandırmıştır. Bu süreçte, dış müdahaleler çatışmanın sürekliliğini sağlamakta önemli rol oynamıştır.[^8]
Ayrıca, dış güçlerin müdahalesi, Suriye’nin egemenlik ve toprak bütünlüğüne zarar vermiştir. Yerel aktörler ile dış güçlerin ortak hareketi, ülkenin iç sorunlarını uluslararası bir boyuta taşımış ve çatışmanın şiddetini artırmıştır. Böylece, dış müdahaleler krizin uluslararasılaşmasına zemin hazırlamıştır.[^9]
5. Kuraklık ve Çatışma Arasındaki Bağlantı
Kuraklık, Suriye iç savaşının tek başına nedeni olmamakla birlikte, çatışmanın oluşmasında temel sosyo-ekonomik koşulları hazırlamıştır. Kırsal bölgelerdeki ekonomik çöküş, insanların geçim kaynaklarını kaybetmesi ve toplumsal gerilimlerin artması, ülkenin genelinde istikrarsızlık yaratmıştır. Bu ekonomik ve sosyal zemin, çatışmanın başlaması için uygun ortamı sağlamıştır.[^10]
Kentlerde artan sosyal gerilim ve işsizlik, ekonomik sorunlarla birleşerek toplumsal huzursuzluğu derinleştirmiştir. Devletin kriz yönetimindeki yetersizliği ve halkla olan mesafenin artması, gerilimin tırmanmasına sebep olmuştur. Böylece kuraklık kaynaklı krizler, doğrudan çatışmaya zemin hazırlayan unsurlar haline gelmiştir.[^11]
Buna ek olarak, dış müdahalelerin etkisiyle birleşen bu sosyo-ekonomik koşullar, çatışmanın daha geniş bir alana yayılmasına ve uzun süreli bir krize dönüşmesine yol açmıştır. Kuraklığın tetiklediği kırılganlıklar, uluslararası müdahalelerle birleşince, Suriye’deki kriz derinleşmiş ve karmaşık bir yapıya bürünmüştür.[^12]
Dipnotlar
[^1]: FAO (Food and Agriculture Organization). (2010). Syria Drought Response Plan 2009. Retrieved from https://www.fao.org
[^2]: Gleick, P. H. (2014). Water, Drought, Climate Change, and Conflict in Syria. Weather, Climate, and Society, 6(3), 331–340.
[^3]: de Châtel, F. (2014). The Role of Drought and Climate Change in the Syrian Uprising: Untangling the Triggers of the Revolution. Middle Eastern Studies, 50(4), 521–535.
[^4]: Phillips, C. (2016). The Battle for Syria: International Rivalry in the New Middle East. Yale University Press.
[^5]: Selby, J., Dahi, O. S., Fröhlich, C., & Hulme, M. (2017). Climate change and the Syrian civil war revisited. Political Geography, 60, 232–244.
[^6]: Werrell, C. E., Femia, F., & Sternberg, T. (2015). Did we see it coming? State fragility, climate vulnerability, and the uprisings in Syria and Egypt. SAIS Review of International Affairs, 35(1), 29–46.
[^7]: climate-diplomacy.org. (n.d.). Syria: Climate Change, Drought and Social Unrest. Retrieved from https://climate-diplomacy.org/magazine/environment/syria-climate-change-drought-and-social-unrest
[^8]: ibid.
[^9]: ibid.
[^10]: jstor.org. (n.d.). Climate Change and Conflict. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/48597419
[^11]: ibid.
[^12]: ibid.
